استعاره لغت عربی است از باب استفعال .از نظر تعریف لغتی یعنی از کسی چیزی را امانت گرفتن
اما در اصطلاح ادبی یعنی چه ؟
بحث را با یک مثال ساده شروع می کنم .مثلا شما یک جمله ساده می سازید ومی گویید :این کشتی گیر در روی تشک کشتی بسیار قوی است .خوب این یک جمله ساده ومعمولی است که درک وفهم آن برای هر کسی با هر سنی آسان است .جملات معمولی وعادی که ما هر روز استفاده می کنیم از این نوع هستند .
حالا می خواهیم همین جمله را کمی ادبی وهنری بیان کنیم ؛ می گوییم : این کشتی گیر در روی تشک مثل شیر بسیار قوی است .خوب این جمله از جمله قبلی هم ادبی است وهم ذهن ما را مقداری به تلاش می اندازد تا بین کشتی گیر وشیر رابطه شباهت ( تشبیه ) برقرار کنیم . یعنی کشتی گیر را از نظر قوی بودن به شیر تشبیه کرده ایم .کشتی گیر مشبه،شیر مشبه به ،مثل ادات تشبیه وقوی است، وجه شباهت.
حالا اگر بخواهیم همین جمله را بیشتر ادبی وهنری تر کنیم ، می آییم وکشتی گیر ومثل را حذف می کنیم ومی گوییم: شیر در روی تشک بسیار قوی است . با این کار ما هم جمله خود را ادبی تر کرده ایم وهم ذهن مخاطب خود را به چالش می کشیم که تلاش کند و درک کند که منظور از شیر در این جمله چیست ؟چون هیچ شیر ی بر روی تشک که کشتی نمی گیرد . پس منظور از شیر چیست ؟ از کجا بفهمیم که منظور از کلمه شیر معنی واقعی آن ( شیر درنده )نیست .
این جاست که پای استعاره در میان می آید .حال اگر کسی همین جمله را به شما داد ( شیر بر روی تشک بسیار قوی است ) ذهن شما به تلاش می افتد که درک کند منظور از کلمه شیر چیست ؟ چون میدانید هیچ شیری بر روی تشک نمیرود .پس شما از عبارت«روی تشک » فهمیدید که کلمه شیر نباید معنی واقعی داشته باشد ومنظور گوینده باید کشتی گیر باشد ؛ چون اوست که بر روی تشک کشتی می گیرد . به این می گویند استعاره
پس استعاره همان تشبیه است که فقط یا مشبه ذکر می شود یا مشبه به .اما برای اینکه ما بدانیم با استعاره سروکار داریم قسمتی در جمله می آید که ما پی می بریم منظور معنای غیر واقعی آن کلمه است که به آن قرینه می گویند ( روی تشک).
حالا چند مثال : امروز یار من که مثل گل زیبا است ،نیامد .آیا با تشبیه سروکار داریم یا استعاره ؟
جواب: تشبیه چون یار من را از نظر زیبایی به گل تشبیه شده است
حالا اگر بخواهیم همین جمله را به استعاره تبدیل کنیم ، چه می گوییم ؟
بله : امروز گل زیبای من نیامد . یعنی مشبه را حذف می کنیم. پس گل می شود استعاره از یار .
از کجا متوجه شدیم ؟ درست است .از قرینه « نیامد» چون گل که نمی آید .به همین سادگی
مثال دیگر : پهلوان مثل اژدها شمشیرش را بلند کرد . اینجا هم با تشبیه سر وکارداریم
حالا به استعاره تبدیل میکنیم : اژدها شمشیر ش را بلند کرد .
از قرینه «شمشیرش را بلند کرد »می فهمیم که منظور از اژ دها باید پهلوان باشد .
حالا شما بگویید : ای غنچه خندان چرا نظری به ما نمی کنی .
با تشبیه سروکار داریم یا استعاره ؟ از کجا متوجه شدید ؟
جالا برای حذف مشبه به . باران نمی آید وشما از نیامدن باران ناراحت هستید .با ناراحتی می گویید : این آسمان هم مثل ما آدمها کلاَتعطیل شده است. خوب آسمان را به آدمها از نظر بیکاری تشبیه کرده ایم .
حالا اگر بخواهیم با همین جمله استعاره بسازیم چه می گوییم ؟ بله ؟
می گوییم این آسمان هم کلا تعطیل شده است . پس چه کار کردیم ؟ خیلی ساده مشبه به ( ما آدمها ) را حذف کردیم .
مثال دیگر :چمنزار مثل آدم می خندد . یک تشبیه به وجود آورده ایم .حالا آن را به استعاره تبدیل می کنیم : چمنزار می خندد .
عصرتان به شادی وخوشی .حسن دهقان
