درفشان لاله در وی چون چراغی / ولیک از دود او بر جانش داغی
شقایق بر یکی پای ایستاده / چوبر شاخ زمرد جام باده
(ادبیات سال یازدهم ،ص116)
در بیت اول ،آرایه تشبیه به کار رفته ولاله درخشان به چراغ تشبیه شده است .
در بیت دوم نیز تشبیه به کار رفته است وگل سرخ شقایق که بر روی ساقه سبز رنگ خود قرار دارد به جام باده ای ( شراب )که بر روی شاخه ای اززمرد قرار دارد ، تشبیه شده است .
چه تفاوتی بین تشبیه در بیت اول وتشبیه در بیت دوم وجود دارد ؟
در بیت اول یک چیز ( لاله ) به یک چیز دیگر ( چراغ ) تشبیه شده است . به این نوع تشبیهات( تشبیه یک چیز به چیز دیگر) ، تشبیه مفرد می گویند. مثال دیگر:
برو شیر درنده باش ای دغل . شاعر یک چیز ( ای دغل ) را به یک چیز دیگر ( شیر ) تشبیه کرده است .
اما در بیت دوم باترکیبی از مشبه ومشبه ٌبه ها روبه رو هستیم . وچند چیز به چند چیز دیگر تشبیه شده است . شقایق به جام باده وساقه سبز رنگ شقایق ( یکی پای ) به شاخ زمرد تشبیه شده است . به این گونه تشبیهات، تشبیه مرکب می گویند .
در تشبیه مرکب ، شاعر با ترکیب مشبه هااز یک طرف وترکیب مشبهٌ به ها از طرف دیگر گویی تابلوی زیبای از کل یک تشبیه زیبا را در برابر دیدگان ما می گذارد. البته در تشبیه مرکب ، اجزای مشبه ومشبهٌ به ها از هم جدا نیستند وروی هم یک تصویر زیبا را می رسانند .
در تشبیه مرکب بالا مصراع اول کلاًمی شود مشبه ومصراع دوم نیز می شود مشبه ٌ به . پس در تشبیه مرکب ،ما نمی توانیم اجزای آن را جدا جدا حساب کنیم ؛یعنی ما با یک تشبیه سروکار داریم.
مثال دیگر :
آن قطره باران که بر افتد به گل سرخ / چون اشک عروسی است برافتاده به رخسار
مشبه ها ( قطره باران وگل سرخ ) ، مشبهٌ به ها ( اشک عروس ورخسار ). تصویر افتادن قطره باران بر روی گل سرخ ،به افتادن اشک عروس بر رخسار او تشبیه شده است . مصراع اول مشبه ومصراع دوم نیز می شود مشبه ٌ به .عصر به خیر .حسن دهقان
